#MnieToNieDotyczy - rak piersi

Spis treści:

Badania profilaktyczne
Przyczyny niskiej frekwencji badań profilaktycznych
Przyczyny zachorowania

Nowotwory złośliwe stały się poważnym zagrożeniem dla polskiego społeczeństwa i jeśli tendencja wzrostowa zachorowalności się utrzyma, wkrótce staną się one zarówno u kobiet, jak i mężczyzn pierwszą przyczyną zgonów przed 65. rokiem życia, wyprzedzając zgony z powodu chorób układu sercowo-naczyniowego. 

Obserwacje epidemiologiczne wykazały, że 80–90% zachorowań na nowotwory złośliwe w populacjach krajów zachodnich można przypisać czynnikom środowiskowym, takim jak styl życia, sposób żywienia, miejsce pracy i zamieszkania, czy zachowania społeczno-kulturowe.

Badania profilaktyczne

Wiadomo, że profilaktyka jest skuteczniejsza i bardziej korzystna z punktu widzenia ekonomicznego, niż leczenie. Dlatego każdy człowiek powinien tak kierować swoim życiem, aby zapobiegać rozwojowi choroby, a jeśli ona powstanie to jak najszybciej wykryć w początkowym stadium rozwoju i skutecznie leczyć. Dlatego opracowano ideę programów badań skriningowych (przesiewowych). 

Skrining obejmuje część społeczeństwa, która posiada największe prawdopodobieństwo zachorowania na daną chorobę i służy do wczesnego jej wykrywania w czasie, gdy dane schorzenie nie daje jeszcze objawów.

Badanie przesiewowe, aby było akceptowalne przez pacjenta i cechowało się dużą zgłaszalnością powinno być proste, bezbolesne, nieinwazyjne i akceptowane przez badanego jak i badającego.

Jak wykazały badania przeprowadzone w związku z realizacją Populacyjnego Programu Wczesnego Wykrywania Raka Piersi – Polki reprezentują wysoki poziom wiedzy o profilaktyce i raku piersi. Niestety wiedza nie wiąże się z działaniem, ponieważ problemem Polski jest niska zgłaszalność na badania profilaktyczne. Natomiast wykrycie nowotworu tylko o jedno stadium wcześniej zwiększa szanse wyleczenia średnio o 25%. 

Tym, co niestety niekorzystnie wyróżnia Polskę na tle innych krajów Unii Europejskiej jest niski wynik przeżyć 5-letnich chorych, co wskazuje na niską wyleczalność raka. Jak wykazały badania ankietowe, na niską zgłaszalność Polek na badania profilaktyczne mają wpływ zarówno przyczyny społeczne, psychologiczne, ekonomiczne, jak i organizacyjne. Mimo, iż Polki reprezentują wysoki poziom wiedzy o profilaktyce i leczeniu raka piersi, wiedza ta wymaga usystematyzowania, a promocja badań i edukacja powinny zostać oparte na innych sposobach motywowania.

Część kobiet nie bada się, ponieważ nie czują żadnych dolegliwości oraz uważają, że nie są w grupie ryzyka; część słyszała, że badania takie jak: mammografia i USG mogą wywołać raka. Nieskuteczne wydają się również próby oddziaływania na Polki poprzez podwyższanie poczucia ryzyka – kobiety nie zgłaszają się na badania ze strachu przed diagnozą „rak”. Kobiety chcą, by przekonać je, że rak wcześnie wykryty jest naprawdę wyleczalny, chcą także potwierdzenia, że w razie wykrycia choroby zapewniona zostanie im dalsza diagnostyka i leczenie. Polki oczekują także lepszej organizacji badań (terminu badania wyznaczonego na konkretny dzień i godzinę), miłej i fachowej obsługi, zapewnienia o sprawności sprzętu i kwalifikacjach kadry. 

Uruchomienie Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych z tak szerokim zakresem celów i działań stało się kluczowym krokiem w efektywnej walce z nowotworem. W 2011 roku badaniami profilaktycznymi w Programie Profilaktyki Raka Piersi objęto zaledwie 40% Polek. Natomiast aby po 8–10 latach realizacji programu osiągnąć obniżenie umieralności kobiet z przyczyn raka piersi, objęcie populacji powinno wynosić minimum 70%. 

Przyczyny niskiej frekwencji badań profilaktycznych

Wśród przyczyn niskiej frekwencji badań profilaktycznych w kierunku wczesnego wykrycia nowotworu piersi należy wyróżnić 4 główne przyczyny, tj. społeczne, ekonomiczne, psychologiczne i organizacyjne. Regularnie (to jest co 2 lata) badania profilaktyczne wykonuje jedynie 40% (deklaruje 47%) kobiet. Wiedza większości kobiet, zwłaszcza tych o niższym statusie społecznym, opiera się w dużej mierze na stereotypach funkcjonujących w społeczeństwie. 

Do głównych powodów niewykonywania mammografii należą (badanie ankietowe z wielokrotnymi odpowiedziami): 45% respondentek nie zbadało się bo „Myśli, że jest zdrowa”, 26% dodatkowo bało się diagnozy, 24% respondentek uważa, że „Lepiej nie wiedzieć”, 24% ankietowanych uważa, iż „Lepiej nie wywoływać wilka z lasu”, 21% odpowiedziało „Lepiej nie ruszać”. 

Strach wywołany stereotypami funkcjonującymi w społeczeństwie jest równie silny, jak strach przed zdiagnozowaniem raka i przekonanie o bolesności badania. Jeśli chodzi o przyczyny ekonomiczne należy odwołać się do korelacji poziomu wiedzy na temat badań profilaktycznych oraz zdania na temat tychże badań do poziomu życia, a co za tym idzie statusu materialnego, mierzonego dochodem na jednego członka gospodarstwa domowego. Zależność w tym przypadku jest wprost proporcjonalna - im niższy dochód, tym zgłaszalność na tego typu badania niższa. 

W sytuacji, gdy kobiety w wieku 50–69 lat osiągają niskie dochody, ponieważ są przeważnie emerytkami lub rencistkami, uczestnictwo w programie profilaktycznym może być problemem, nie tylko ze względu na brak wiary, że badanie jest całkowicie bezpłatne, lecz również koszty dodatkowe (np. dojazd do miejsca, gdzie wykonywane są badania). 

Kolejną grupą przyczyn niskiej zgłaszalności na badania profilaktyczne wśród Polek jest grupa przyczyn psychologicznych. W Polsce ciągle diagnoza „rak” utożsamiana jest z wyrokiem śmierci. Wśród naszego społeczeństwa nadal pokutują błędne stereotypy: „Lepiej nie ruszać” lub „Nie należy zbyt często chodzić do lekarzy, bo oni tylko wynajdują choroby.” 

W badaniu przeprowadzonym przez Millward Brown co czwarta kobieta uważa, że mammografia i USG mogą wywołać raka piersi. Jak wynika z powyżej wspomnianych badań, emocje odgrywają ogromny wpływ na to, czy kobieta zgłosi się na badanie – czy nie. Kobiety, które nie zgłaszają się na badania mówią o strachu, niepokoju, zagrożeniu. Z kolei te, które zgłaszają się regularnie na badania mówią o szansie, nadziei, spokoju, radości. 

Kolejną istotną kwestią jest organizacja. Każda kobieta zgłaszająca się na badanie powinna się czuć długo oczekiwanym gościem a nie niechcianym petentem. Bardzo ważne jest tu pierwsze wrażenie, jeżeli będzie dobre, po upłynięciu 2 lat kobieta zgłosi się ponownie na badanie. 

W badaniu jakościowym PAB część kobiet skarży się na złą organizację badań, ból fizyczny, brak komfortu. Zastrzeżenia dotyczyły również kompetencji lekarzy, traktowania pacjenta, czy też sprawności sprzętu. Należy również zwrócić uwagę na niezwykle istotną rolę, jaką w tym procesie odgrywają lekarze pierwszego kontaktu. Niestety niespełna 24% Polek deklaruje, iż chodzi do lekarza pierwszego kontaktu rzadziej niż raz w roku. Wśród przyczyn organizacyjnych niewystarczającej a nawet coraz niższej zgłaszalności kobiet na badania mammograficzne należy odnieść się do rezygnacji w 2015 roku z wysyłki zaproszeń na przesiewowe badania cytologiczne i mammograficzne. Zdaniem Najwyższej Izby Kontroli i Ministerstwa Zdrowia, były one kosztowne, a niedostatecznie skuteczne. Jak pokazują jednak dane, i tak niski odsetek badających się w ramach programów badań profilaktycznych, od tego czasu spada (tabela 1).

Tabela 1. Populacja objęta programem profilaktyki raka piersi w latach 2014-2018 w Polsce.

Od 2007 roku Narodowy Fundusz Zdrowia płaci świadczeniodawcom na bieżąco za wszystkie badania mammograficzne. Badania te nie są limitowane. Niemniej jednak zgłaszalność na mammografię pozostaje na niezadowalającym poziomie. Uznaje się, że optymalny poziom zgłaszalności na badania populacyjne to 70%, najlepsze wyniki pod względem efektywności medycznej i ekonomicznej osiąga się przy poziomie 95%. Natomiast minimalna docelowa zgłaszalność nie powinna być mniejsza niż 40%. Według stanu na dzień 1 września 2020 roku liczba osób kwalifikujących się do badania profilaktycznego w kierunku wczesnego wykrycia raka piersi wynosi 5 359 863 kobiet. Niestety jedynie niespełna 35% wspomnianej populacji zostało objęte badaniem.

Przyczyny zachorowania

Na podstawie aktualnej wiedzy o czynnikach ryzyka zachorowania na nowotwory oraz badań naukowych oszacowano, że w znaczącej liczbie przypadków zachorowań na nowotwory (nawet do 50%) można zapobiec poprzez zdrowy styl życia, tj. niepalenie tytoniu, niespożywanie alkoholu, prawidłową dietę oraz aktywny tryb życia. W tym miejscu należy odwołać się do pracy Beliveau (Beliveau R. i Gingras D. 2007), w której autorzy powołują się na wyniki ponad dwustu badań (tabela 1), z których 80% wykazało, że znaczny udział owoców (tj. co najmniej 2 porcje dziennie) i warzyw tj. co najmniej 3 porcje dziennie) w sposób istotny zmniejsza ryzyko zachorowania na raka.

Tabela 2. Badania nad związkiem między spożyciem owoców i warzyw a rozwojem nowotworów

Artykuł ukazał się na portalu VivaZdrowie! ramach kampanii #MnieToNieDotyczy