Tomografia komputerowa (TK) – wskazania i przebieg badania
Tomografia komputerowa (TK) jest badaniem obrazowym – umożliwia zobrazowanie wnętrza ciała pacjenta w nieinwazyjny dla niego sposób. Podobnie jak w klasycznym prześwietleniu rentgenowskim, do tworzenia obrazów wykorzystywane jest promieniowanie jonizujące. Otrzymane obrazy mają jednak dużo wyższą jakość i pozwalają na lepszą orientację przestrzenną w położeniu wykrytych zmian.
Spis treści:
Jak powstaje tomogram?
Kiedy wykonuje się TK?
Jak przebiega badanie?
Na czym polega TK z kontrastem?
Czy promieniowanie rentgenowskie może być szkodliwe?
Kiedy nie można wykonać tomografii?
Jak przygotować się do badania?
Jak powstaje tomogram?
Tomogram, czyli obraz uzyskany za pomocą tomografu komputerowego, powstaje dzięki promieniowaniu rentgenowskiemu (promienie X). Tomograf składa się ze stołu, konsoli operatora oraz skanera. Skaner ma kluczowe znaczenie dla powstawanie obrazu – obracając się dookoła obrazowanego obiektu dokonuje serii prześwietleń. Każdorazowo wiązka promieniowania pada na detektor, który rejestruje ilość pochłanianego przez poszczególne tkanki promieniowania. Dane ze wszystkich prześwietleń wysyłane są do komputera, który wykonuje operacje niezbędne do wygenerowania czytelnego obrazu. Podstawowym wynikiem jego pracy są obrazy przedstawiające kolejne przekroje badanego obszaru ciała (jak plastry). Możliwe jest również uzyskanie trójwymiarowych wizualizacji.
Kiedy wykonuje się TK?
Tomografia komputerowa jest badaniem wymagającym skierowania. Wystawia je lekarz, jeśli zdecyduje, że ten typ badania będzie najlepszy w diagnostyce zgłaszanych przez pacjenta dolegliwości. Zwykle badanie TK wykorzystywane jest do obrazowania struktur głowy, klatki piersiowej i jamy brzusznej.
Tomografia komputerowa głowy umożliwia zobrazowanie zatok przynosowych oraz co najważniejsze – mózgu. Dzięki temu może być wykorzystana między innymi w diagnostyce urazów czaszkowo-mózgowych, udarów, przy podejrzeniu zmian nowotworowych czy neurodegeneracyjnych oraz w przypadku nawracających bólów głowy.
Badanie TK klatki piersiowej pozwala na zobrazowanie serca, naczyń wieńcowych oraz całego układu oddechowego. Skierowanie na to badanie możemy więc otrzymać, jeśli podejrzewane są jakieś nieprawidłowości w tych narządach, np. zatorowość płucna czy choroby nowotworowe.
Tomografia komputerowa jamy brzusznej pozwala na zobrazowanie znajdujących się w niej narządów. Dzięki temu możliwa jest ocena rozległości urazów jamy brzusznej, diagnostyka stanów zapalnych (np. zapalenie trzustki, wątroby, wyrostka robaczkowego, uchyłków jelita grubego), potwierdzenie lub wykluczenie podejrzenia chorób nowotworowych, niedrożności czy obecności zakrzepicy lub krwawienia. TK jamy brzusznej pozwala również uwidocznić nerki, może być więc przydatna podczas diagnostyki określonych schorzeń tych narządów.
Jak przebiega badanie?
Badanie TK wykonywane jest w pozycji leżącej na stole, który wjeżdża do wnętrza tomografu. Pomimo zamknięcia pacjent ma możliwość ciągłego kontaktu z badającymi i może im zgłosić wszelkie objawy. Natychmiast należy zgłaszać wszelkie nagłe dolegliwości, włącznie z uczuciem klaustrofobii. Podczas całego badania pacjent powinien leżeć nieruchomo. Nie jest ono dla pacjenta bolesne i nie wymaga z jego strony żadnego działania. Czas trwania TK to od kilku do 30 minut, w zależności od rozległości badanego obszaru.
Na czym polega TK z kontrastem?
Jest to rodzaj badania, w którym pacjentowi podaje się odpowiednią substancję, która ma poprawić widoczność określonych struktur wewnątrz organizmu. Wykorzystywane w badaniu TK środki kontrastowe, inaczej nazywane cieniującymi, bazują na związkach jodu. Mogą być podane dożylnie lub doustnie. Tak jak w przypadku RTG, środki kontrastowe wydalane są przez nerki. W związku z tym przed ich podaniem, konieczne jest sprawdzenie funkcji nerek. W tym celu oznacza się stężenie kreatyniny we krwi. Oznaczenie takie powinno być wykonane do 3 tygodni przed planowanym badaniem. Wyjątek stanowią osoby z niewydolnością nerek, które powinny oznaczyć stężenie kreatyniny do tygodnia wcześniej.
W niektórych przypadkach oznacza się także GFR, czyli współczynnik przesączania kłębuszkowego, który również stanowi jeden z wykładników funkcji nerek. Badanie to szczególnie wykonuje się u chorych na cukrzycę, którzy przyjmują metforminę.
W związku z tym, że wykorzystywane w tomografii środki cieniujące bazują na związkach jodu mają one również wpływ na funkcje tarczycy, która jest jodochwytna (kumuluje jod). U osób zdrowych zwykle nie wywołuje to żadnych negatywnych skutków. W przypadku nadczynności tarczycy może jednak wystąpić nasilenie objawów choroby. W związku z tym należy każdorazowo poinformować lekarza o występowaniu nadczynności tarczycy, aby mógł zdecydować czy nie wybrać innej metody obrazowania lub zapewnił odpowiednie przygotowanie do badania.
Podanie jodowych środków kontrastowych może u niektórych pacjentów wywołać objawy takie jak zawroty głowy, swędzenie, uczucie gorąca, metaliczny posmak w ustach czy kołatanie serca. Wystąpienie któregokolwiek z nich należy niezwłocznie zgłosić personelowi.
Po przeprowadzeniu TK należy pić duże ilości wody, aby jak najszybciej wypłukać środek cieniujący z organizmu. W tym celu powinno się przyjmować co najmniej 2 litry płynów dziennie przez kilka dni po badaniu. Podanie jodowych środków kontrastowych nie jest przeciwwskazaniem do karmienia piersią i matki karmiące nie muszą przerywać karmienia po badaniu.
Czy promieniowanie rentgenowskie może być szkodliwe?
Badanie TK jest mało inwazyjne, jednak ze względu na pochłanianą w jego trakcie dawkę promieniowania, nie pozostaje ono obojętne dla organizmu. Ilość przyjętej podczas pojedynczego badania dawki promieniowania jest zależna od rodzaju TK oraz badanej okolicy. Możliwe jest jej zmniejszenie w wymagających tego przypadkach (np. u dzieci). Niektóre typy badań, takie jak HRCT (tomografia komputerowa wysokiej rozdzielczości płuc) czy niskodawkowa TK, pod względem pochłoniętych dawek porównuje się z klasyczną radiografią. Co więcej, współczesne aparaty TK są wyposażone w systemy inteligentnie dawkujące promieniowanie X. W trakcie skanowania ilość generowanego przez lampę promieniowania zmniejsza się istotnie po przejściu przez okolice wymagające większych wartości (jak np. miednica, obręcz barkowa). W związku z tym nie należy obawiać się badań tomograficznych, jeśli wykonujemy je z określonych wskazań pod kontrolą lekarza.
Kiedy nie można wykonać tomografii?
Najczęściej występującym przeciwwskazaniem do wykonania badania TK jest ciąża. W stanach zagrożenia życia może być ono wykonane, jednak nie jest wykorzystywane w rutynowej diagnostyce. W związku z tym zawsze informuj swojego lekarza o możliwej ciąży.
Do innych przeciwwskazań do wykonania badania należą nadczynność tarczycy, upośledzenie funkcji nerek, alergia na środek cieniujący oraz skaza krwotoczna. Należy pamiętać, że przeciwwskazania te są względne i w przypadku konieczności wykonania badania lekarz może zlecić je u pacjentów z wymienionymi schorzeniami. W takich przypadkach konieczne jest odpowiednie przygotowanie pacjenta do badania przed jego wykonaniem.
O możliwości wykonania badania każdorazowo decyduje lekarz na podstawie ogólnego stanu zdrowia pacjenta po ocenie wskazań i przeciwwskazań.
Jak przygotować się do badania?
Sposób przygotowania zależy od rodzaju badania. Dokładny sposób przygotowania pacjent każdorazowo otrzymuje przy rejestracji. Należy skrupulatnie go przestrzegać i stosować się do zawartych w nim poleceń.
Część badań nie wymaga żadnego przygotowania. Do tej grupy badań należą między innymi HRCT, niektóre badania głowy i kręgosłupa, a także wszystkie badania konieczne do przeprowadzenia w stanach nagłych.
Jeśli przeprowadzone ma zostać badanie z kontrastem podanym dożylnie należy zwrócić szczególną uwagę na odpowiednie nawodnienie minimum 2 dni przed badaniem. Odwodnienie zwiększa ryzyko uszkodzenia nerek. W dniu badania pamiętaj, aby mieć ze sobą wynik badania stężenia kreatyniny. Ponadto przed podaniem środka cieniującego należy pozostać na czczo – ostatni posiłek należy zjeść najpóźniej 6 godzin przed badaniem.
Szczególnego przygotowania mogą wymagać badania jamy brzusznej i miednicy. Niekiedy konieczne jest zakontrastowanie jelit (roztworem środka cieniującego) lub wypełnienie ich dużą ilością wody. W takiej sytuacji pojenie zwykle rozpoczyna się 2 godziny przed badaniem. Ilość koniecznego do wypicia płynu waha się od 0,5 do 1,5 l. Jeśli przeprowadzona ma zostać wirtualna kolonoskopia, konieczne jest staranne oczyszczenie jelita grubego za pomocą przyjmowanych wcześniej środków przeczyszczających.